Anioł pasterzom mówił...

ANIOŁ PASTERZOM MÓWIŁ...

Zapraszamy na ekspozycję czasową pt. "Anioł pastzerzom mówił..." 

Znajdziecie na niej bogaty zbiór zabytków o anielskim motywie pochodzących ze zbiorów Działu Widowisk Lalkowych oraz Działu Plastyki Ludowej. 

7 grudnia 2021 - 9 stycznia 2022

główny hol Muzeum

Słowo anioł pochodzi z greckiego angelos oznaczającego posłańca i wysłannika. Postać anioła obecna jest w wierzeniach oraz wyobrażeniach różnych religii. W księgach Starego, jak i Nowego Testamentu anioł odzwierciedla bożego posłańca. Krótkie biblijne opisy mówią o ich poselstwie oraz pełnionych funkcjach zleconych przez Boga. Są wysłannikami niebios, reprezentują potęgę i chwałę Bożą, niejednokrotnie również wspomagają ludzi.

W tradycyjnych wyobrażeniach anioł obecny jest w życiu człowieka od narodzin aż do śmierci. Jego postać w świat wierzeń ludowych wprowadziła Biblia. Anioły zamieszkiwały świat boski, gdzie chwaliły Boga śpiewem, usługiwały Matce Boskiej oraz Jezusowi, a także były pośrednikami ze światem ziemskim. Mogły schodzić do ludzi by czuwać nad nimi, przynosić ostrzeżenia, radosną nowinę, czy zachęcać do dobrego życia. Ludzie chcieli widzieć w aniołach sprzymierzeńców i pomocników obecnych w codziennym życiu, którzy zanoszą ich modlitwy do Boga.

W podaniach i legendach ludowych aniołowie przychodzą na ziemię nie ujawniając swej prawdziwej natury, występują zazwyczaj w ludzkiej postaci, najczęściej pielgrzyma lub wędrowca szukającego pracy. Często występującym motywem w tych historiach jest także walka anioła z diabłem o duszę człowieka. Po śmierci boscy wysłannicy opiekowali się bowiem duszami, które trafiły do czyśćca, dobre dusze natomiast zabierali prosto do nieba.

W dorocznych obrzędach i zwyczajach nie ma zbyt wiele miejsca poświęconego aniołom. W kościele katolickim 29 września obchodzone jest wspomnienie Archanioła Michała, w tradycji był to ostatni dzień jesiennych siewów, a w rejonach górskich kończył okres kilkumiesięcznego wypasu. 2 października natomiast przypada wspomnienie Aniołów Stróżów.

Postacie aniołów najbardziej widoczne są oczywiście przy okazji obrzędów związanych ze Zwiastowaniem oraz  Bożym Narodzeniem - w bożonarodzeniowych ozdobach na choinkę,  szopkach, kolędach, jasełkach, a także zespołach herodowych. Oddają hołd Dzieciątku grając na instrumentach, prowadzą Trzech Króli do Jezusa w blasku betlejemskiej gwiazdy, czy zwiastują narodzenie Mesjasza pasterzom: „Nie bójcie się! Oto zwiastuję wam radość wielką, która będzie udziałem całego narodu: dziś w mieście Dawida narodził się wam Zbawiciel, którym jest Mesjasz Pan” (Łk 2, 10-11).

Motyw anioła to również niekończące się źródło inspiracji dla artystów. Choć, co ciekawe, w Biblii próżno szukać szczegółowych informacji, które mogłyby przybliżyć wygląd aniołów. Z Ewangelii wiemy, że są to młodzieńcy w białych, świetlistych szatach. Wizerunek tych boskich istot zmieniał się na przestrzeni lat. W ikonografii postać anioła ze skrzydłami zaczyna pojawiać się dopiero od IV wieku. Wcześniej był wyobrażany jako młodzieniec ubrany w prostą tunikę. XII wiek to z kolei tendencja do przedstawiania tylko głowy oraz skrzydeł anioła. W baroku natomiast, w dekoracjach kościelnych niezwykle popularne były skrzydlate putty. Sztuka chrześcijańska to również wizerunki anioła stróża oraz święte obrazki. Próby plastycznego ukazania postaci anioła są widoczne nie tylko w malarstwie, rzeźbie czy grafice, ale także w literaturze oraz teatrze - anioły zaczęły pojawiać się już w średniowiecznym teatrze liturgicznym.

Na wystawie „Anioł pasterzom mówił” zaprezentowane zostały zbiory pochodzące z Działu Plastyki Ludowej oraz Działu Widowisk Lalkowych Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi. Na ekspozycji znalazły się prace, wykonane w różnorodnych technikach, które nie stanowią tylko o Bożym Narodzeniu, ale ukazują również zupełnie różne postrzeganie przez artystów postaci anioła. W swój własny, oryginalny sposób stworzyli zdumiewające przedstawienia tych boskich istot.

oprac. Joanna Rembowska (Działe Wierzeń, Obrzędów i Folkloru MAiE)

Battistini Matilde, Symbole i alegorie, 2006

Jackowski Aleksander, Anioł w sztuce ludowej, [w: Anioł w literaturze i kulturze, t.III, Wrocław]

Kulesza – Gierat Monika, Motyw anioła w tradycyjnych wyobrażeniach ludowych, [w: Zeszyty Naukowe Ostrołęckiego Towarzystwa Naukowego, 2009]

Niedźwiedź Anna, Na granicy światów. Aniołowie w tradycyjnych wyobrażeniach ludowych, [w: Topos, 1-2 (74-75), t.XII, 2004]

Rosiński Franciszek, Anioł w Nowym Testamencie, [w: Anioł w literaturze i kulturze, t.III, Wrocław]