17 marca - ku pamięci Kazimiery Zawistowicz-Adamskiej

KAZIMIERA ZAWISTOWICZ - ADAMSKA

Kazimiera Zawistowicz-Adamska urodziła się 17 marca 1897 roku w Haniebnie (pow. konstantynowski) na Ukrainie. Była córką lekarza Augusta Kazimierza Zawistowicza i Franciszki z d. Olesza. Po śmierci ojca w 1905 roku, wychowywała się z rodzeństwem pod opieką matki. Dzieciństwo i lata szkolne spędziła w Pińsku na Polesiu gdzie ukończyła gimnazjum w 1916 roku. W czasie I wojny światowej po wycofaniu się wojsk rosyjskich zorganizowano w Pińsku polską szkołę, w której pomimo młodego wieku została nauczycielką języka polskiego. W 1920 roku zaczęła studiować w Szkole Dziennikarsko- Publicystycznej Wolnej Wszechnicy Polskiej w Warszawie. Za namową L. Krzywickiego, wykładowcy w szkole rozpoczęła studia antropologiczne w Wolnej Wszechnicy Polskiej na Uniwersytecie Warszawskim. W latach 1923-1929 studiowała pod kierunkiem S. Poniatowskiego etnografię z etnologią, S. Czarnowskiego socjologię, W. Antoniewicza archeologię, L. Krzywickiego historię kultury i socjologię. Jednocześnie pracowała jako asystentka S. Poniatowskiego w Katedrze Etnografii Wolnej Wszechnicy Polskiej, a następnie w Zakładzie Etnologii Instytutu Nauk Antropologicznych. W 1929 roku uzyskała stopień doktora na Wydziale Filozoficznym UJ w zakresie etnografii z etnologią u J.S. Bystronia na podstawie pracy Zawarcie małżeństwa przez kupno w polskich obrzędach weselnych. W latach 1930-32 przebywała na stypendium Funduszu Kultury Narodowej kontynuując studia we Francji i Finlandii. W roku akademickim 1930-31 studiowała w Paryżu, w Ecole Pratique des hautes Etudes pod kierunkiem M. Maussa oraz w Instytucie Etnologii Sorbony. Po powrocie do kraju nie mogła znaleźć pracy w instytutach naukowych, zajęła się prowadzeniem wykładów w Polskim Radiu, na kursach dokształcających w Instytucie Pedagogicznym w Związku Nauczycielstwa Polskiego i na Powszechnym Instytucie Korespondencyjnym w Warszawie. Pracowała również w redakcji „Wiedzy i Życia”, pełniła funkcję sekretarza redakcji „Ziemi”. W 1937 roku rozpoczęła pracę w Instytucie Gospodarstwa Społecznego prowadząc badania nad emigracją zarobkową we wsi Zaborów (pow. brzeski). Lata wojny spędziła w Warszawie, wykładała etnografię na tajnych kompletach Wolnej Wszechnicy Polskiej. Po wyzwoleniu za namową H. Radlińskiej przyjechała w marcu 1945 roku do Łodzi by na tworzącym się Uniwersytecie  zorganizować od podstaw Katedrę Etnografii. Pełniła w niej funkcję kierownika, kolejno jako zastępca profesora, profesor nadzwyczajny od 1955 roku, od 1962 profesor zwyczajny aż do emerytury w 1967 roku. Prowadziła też wykłady dla studentów archeologii, historii sztuki i socjologii UŁ oraz z etnografii i etnologii w Wyższej Szkole Gospodarstwa Wiejskiego (1945-47), Państwowej Wyższej Szkole Teatralnej (1946-49) oraz Wyższej Szkole Pedagogicznej w Łodzi (1955-56). Współpracowała z uniwersytetami ludowymi w Brusie koło Łodzi i Hucie Dłutowskiej, dawny powiat łaski. Kazimiera Zawistowicz habilitowała się w 1952 roku na Uniwersytecie Jagiellońskim na podstawie rozprawy Pomoc wzajemna i współdziałanie w kulturach ludowych. Pomimo zdanego kolokwium i wykładu habilitacyjnego, w związku z przeprowadzoną zmianą przepisów o stopniach naukowych, habilitacja jej nie została formalnie zatwierdzona. W latach 1954-1971 kierowała pracami zorganizowanego w Łodzi Zespołu Etnograficznego Zakładu Etnografii Polski IHKM PAN, ponadto w latach 1955-1962 pełniła funkcję kierownika Działu Etnograficznego Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi. W latach 1948-1980 wypromowała 45 magistrów, 7 doktorów, opiekowała się 3 habilitacjami. Kazimiera Zawistowicz należała do Zespołu Rzeczoznawców Rady Głównej Szkolnictwa Wyższego, w latach 1959-1960 i 1962-1963 była członkiem senatu Uniwersytetu Łódzkiego. Rezultatem licznych zainteresowań naukowych, podróży były artykuły i reportaże drukowane w czasopismach: „Wiedza i Życie”, „Ziemia”, „Kurier Literacko-Naukowy”. Dotyczyły one przede wszystkim folkloru słowiańskiego (obrzędy doroczne), a także fińskiego i estońskiego, cykl na temat sag. W latach 1932-1939 nowy etap prac naukowo-badawczych wiązał się ściśle z obszarem Polski, dotyczył historii etnografii i etnologii polskiej oraz kultury ludowej społeczności wiejskiej. Roczny pobyt w Zaborowie (pow. brzeski) zbliżył ją do problemów nurtujących ówczesną wieś. Zaowocował też wieloma artykułami na temat kultury społecznej wsi i historii etnografii polskiej oraz publikacją o walorach naukowych i literackich Społeczność wiejska. Jest to jedyny w swoim rodzaju opis pracy i przeżyć badacza w terenie, a zarazem pamiętnik. Dorobek powojenny Kazimiery Zawistowicz obejmuje zarówno jej piśmiennictwo naukowe jak również utworzenie w ciągu niespełna 10 lat prężnego ośrodka etnograficznego z młodą kadrą, studiującą i pracującą pod jej kierunkiem. Tworzyły go: Katedra Etnografii UŁ, oddział łódzki PTL, Pracownia Etnograficzna IHKM PAN oraz Muzeum Etnograficzne, po reorganizacji Dział Etnograficzny Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi, którym kierowała w latach 1955-1962. W dorobku pisarskim uczonej dominują badania społeczności wiejskiej, interesowała ją także problematyka regionalizacji kulturowej i  modernizacji kultury, folklor, zagadnienia muzealnictwa etnograficznego, historii etnografii polskiej. Kazimiera Zawistowicz jest autorką ponad 160 publikacji, a także szeregu rozpraw i artykułów publikowanych w „Ludzie”, „Etnografii Polskiej”, „Łódzkich Studiach Etnograficznych”, czy Serii Etnograficznej „Prac i Materiałów MAiE”, którą zainicjowała w czasie pracy muzeum i była jej pierwszym redaktorem. Jest także autorką katalogów wystaw, konkursów sztuki ludowej i folkloru woj. łódzkiego. Kazimiera Zawistowicz brała czynny udział w licznych konferencjach międzynarodowych, takich ja sesja naukowa Międzynarodowej Komisji Karpackiej (Kraków 1964), kongres poświęcony dorobkowi L. Niederlego (Praga 1965), Konferencja Folkloru Słowiańskiego zorganizowana przez Instytut Badań Literackich PAN (1965), VII Międzynarodowy Kongres Slawistów (Warszawa 1973). Uczestniczyła w licznych seminariach krajowych i sympozjach lokalnych, wygłaszając referaty i biorąc udział w dyskusjach, między innymi konferencje Zakładu Socjologii Wsi Instytutu Filozofii i Socjologii PAN. Była członkiem licznych komitetów, rad i komisji naukowych, wchodziła także w skład wielu towarzystw naukowych i społecznych, między innymi: Komisji Etnograficznej PAU, Institut International dAnthropologie w Paryżu, Instytutu Nauk Antropologicznych  Towarzystwa Naukowego Warszawskiego, Instytutu Gospodarstwa Społecznego w Warszawie, Commission Internationale des Artes et Traditions Populaires w Paryżu. Należała do rady Stałej Międzynarodowej Unii Nauk Antropologicznych (UIAE) oraz do Polskiego Komitetu Narodowego tejże unii. W 1975 roku została przyjęta w poczet członków Slovenskej Narodopisnej Spolocnosti przy Słowackiej Akademii Nauk. Od 1946 roku przez ponad 35 lat związana była z Polskim Towarzystwem Ludoznawczym, od 1953 należała do władz towarzystwa, najpierw jako członek Zarządu Głównego, w latach 1957-1967 jako wiceprezes, a od 1967 do 1976 prezes. Występowała z wieloma inicjatywami jak projekt reedycji Dzieł wszystkich Oskara Kolberga, czy organizacja Ośrodka Dokumentacji i Informacji Etnograficznej PTL, którym kierowała w latach 1968-1971. Była pomysłodawczynią utworzenia na terenie Łodzi muzeum skansenowskiego. W 1959 roku przyczyniła się do powstania „Łódzkich Studiów Etnograficznych”, jedynego w Polsce periodyku PTL wydawanego przez oddział regionalny. Pełniła rolę redaktora naczelnego tego czasopisma. Redagowała inne wydawnictwa PTL: „Lud”, „Prace i Materiały Etnograficzne”, „Bibliotekę Popularnonaukową”, „Atlas Polskich Strojów Ludowych”, Dzieła wszystkie Oskara Kolberga. W latach 1974-1980 sprawowała opiekę merytoryczną nad Kołem Miłośników Folkloru Robotniczej Łodzi. W 1977 roku przyznano jej tytuł honorowego członka towarzystwa. W uznaniu za zasługi Kazimiera Zawistowicz- Adamska otrzymała wiele odznaczeń i nagród: w latach II wojny światowej- Krzyż Walecznych, Krzyż Armii Krajowej i Złoty Krzyż Zasługi z Mieczami, po wojnie- odznaczenia państwowe: Medal X lecia, Złoty Krzyż Zasługi, Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski, a także między innymi odznaki honorowe województwa łódzkiego i miasta Łodzi oraz Złotą Odznakę Honorową  „Zasłużony Popularyzator Wiedzy TWP”, medale: 30- lecia UŁ, Komisji Edukacji Narodowej, medal i nagrodę im. O. Kolberga (1975).

Kazimiera Zawistowicz poślubiła w czasie I wojny światowej działacza niepodległościowego Henryka Kintopfa, który zginął w obozie koncentracyjnym w Oświęcimiu. Ich córka zmarła w dzieciństwie. W 1947 roku ponownie zawarła związek małżeński z inżynierem chemikiem Piotrem Adamskim, który umarł zaledwie rok później.

Kazimiera Zawistowicz- Adamska zmarła 8 lipca 1984 roku w Łodzi. Została pochowana na Starym Cmentarzu w Łodzi. Prywatne archiwum uczonej oraz księgozbiór, zgodnie z jej wolą zostały przekazane do Archiwum Etnograficznego i Biblioteki Etnograficznej Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi w 1984 roku.

Opracowali: A. Woźniak, A. Smolińska (Dział Strojów Ludowych i Tkanin), M. Świercz (Archiwum Etnograficzne), fot. K. Wecel, M. Świercz

Etnografowie i ludoznawcy polscy. Sylwetki, szkice biograficzne, Tom I, pod red. E. Fryś-Pietraszkowej, A. Kowalskiej-Lewickiej, A. Spiss