5,5 tysiąca lat historii grobowca kujawskiego nr 2 w Gaju - część 2

5,5 TYSIĄCA LAT HISTORII GROBOWCA KUJAWSKIEGO

NR 2 W GAJU

Prezentujemy kolejne dwie grafiki, które ilustrują przemiany monumentalnego grobowca nr 2 w Gaju. W pierwszej części przedstawiliśmy naszą wiedzę na temat budowy i użytkowania megalitu przez społeczności kultury pucharów lejkowatych, w II połowie IV tys. p.n.e. Dzisiaj rozpoczynamy opowieść, jak grobowiec zmieniał się przez kolejne 5 tys. lat.

Pod koniec IV tys. lub na początku III tys. p.n.e. na terenie Kujaw pojawiła się ludność reprezentująca w archeologii kulturę amfor kulistych (nazwaną tak od charakterystycznego kształtu naczyń). Społecznoś ta zamieszkiwała te same tereny, wykazując zainteresowanie megalitami wzniesionymi przez poprzedników. Dowodem na to może być odkrycie w Gaju (a także w wielu innych przypadkach na Kujawach) grobu tej kultury wkopanego w nasyp grobowca nr 1. Niestety, pochówek ten został poważnie uszkodzony w czasie amatorskich poszukiwań w XIX wieku.

Przez następne tysiąclecia, aż do średniowiecza, grobowiec nr 2 podlegał zmianom, które wywoływały tylko siły przyrody. Nasyp grobowca systematycznie się obniżał i rozszerzał. Był rozmywany przez deszcze, uszkadzany przez zwierzęta (np. lisy i borsuki) oraz przez korzenie rosnących drzew. Przez ten czas, grobowiec był odwiedzany przez rozmaite ludy zamieszkujące okolicę. Świadczą o tym pozostawione w otoczeniu grobowca nr 2 przedmioty codziennego użytku (np. fragmenty naczyń i narzędzi), pochodzące z epoki brązu i z początków naszej ery.

Istotne zmiany w otoczeniu grobowców w Gaju rozpoczęły się wraz z rozwijającym się osadnictwem średniowiecznym związanym z założoną, zapewne w XIV wieku, wsią Świętosławice. Obszar cmentarzyska stał się terenem wykorzystywanym rolniczo, co wiązało się z odlesieniem terenu. Monumenty stały się dominującym elementem krajobrazu. Z okresem późnego średniowiecza i nowożytności wiążą się liczne zabytki odkryte w bezpośrednim sąsiedztwie megalitów. Ponadto zarejestrowano pozostałości wędzarni datowanej metodą radiowęglową na okres od XV do XVII wieku.

W XIX wieku kujawskimi monumentami, nazywanymi wtedy „Żalami” lub „Żalkami” zainteresowała się inteligencja i pierwsi badacze starożytności. W Gaju amatorskie wykopaliska przeprowadził prawdopodobnie Roderich von Erckert, pruski emerytowany generał, w 1879 lub w 1880 r. Rozkopał on czoła obu grobowców bezskutecznie szukając grobów. Na szczęście wykopy były niewielkie i jak się okazało w czasie metodycznych badań, nie zniszczyły najważniejszych elementów megalitów.

W kolejnym odcinku przedstawimy co działo się z grobowcem nr 2 w XX i XXI wieku.  

CZĘŚĆ 1 --->

oprac. dr Piotr Papiernik

ilustr. Elżbieta Górska