Pora na zabytek - Dział Kultur Ludowych Krajów Pozaeuropejskich

PORA NA ZABYTEK

MOSIĘŻNY KRZYŻ KOPTYJSKI

Dziś Boże Narodzenie obchodzi Kościół koptyjski obrządku wschodniego. Z tej okazji chcieliśmy nakreślić historię tej społeczności i pokazać obiekt znajdujący się w naszych zbiorach.

Koptami określamy grupę etniczno – religijną należącą do wspólnoty wiernych kościoła koptyjskiego, na którą składa się: Koptyjski Kościół Ortodoksyjny i Kościół Katolicki Obrządku Koptyjskiego. Należą one do najstarszych społeczności chrześcijańskich na świecie. Słowo kopt pochodzi od arabskiego qibt,będącego zmodyfikowaną i skróconą wersją greckiego aigyptos. Koptowie zamieszkują głównie Egipt. Posługują się egipskim dialektem języka arabskiego, a język koptyjski, który stanowi formę języka staroegipskiego, jest używany teraz jedynie podczas odprawiania czynności liturgicznych. Rozłam nastąpił w 451 roku, kiedy chrześcijanie egipscy opowiedzieli się przeciwko postanowieniom soboru chalcedońskiego. Jedno z nich głosiło, iż Chrystus posiada jednoczenie dwie oddzielne natury – boską i ludzką.

Koptyjski Kościół Ortodoksyjny jest autokefaliczny, co oznacza, że jest kościołem niezależnym. Jego wyznawcy są Egipcjanami oraz egipskimi emigrantami, który osiedlili się przede wszystkim w krajach Europy Zachodniej i Ameryki Północnej. Na czele Kościoła katolickiego obrządku koptyjskiego stoi patriarcha, który ślubuje posłuszeństwo biskupowi Rzymu, zaś patriarcha Koptyjskiego Kościoła Ortodoksyjnego nosi tytuł papieża Aleksndrii! Urząd ten sprawuje papież Tawadros II.

Koptyjscy chrześcijanie ortodoksyjni posługują się kalendarzem juliańskim, według którego Boże Narodzenie jest obchodzone 7 stycznia. Okres 43 dni przed Bożym Narodzeniem stanowi dla Koptów okres postu. Nie spożywają wtedy produktów pochodzenia zwierzęcego, a jedynie dania wegańskie. Charakterystyczne dla rytu aleksandryjskiego są modlitwy o północy nazywane Tasbeha. Wigilię celebrują oni uroczystą Mszą Świętą, która trwa do północy. Na tę okoliczność przygotowany jest specjalny chleb o nazwie kurban. Odciska się na nim pieczęć z krzyżem i wykonuje się 12 nakłuć, które symbolizują 12 apostołów. Następnie zostaje on konsekrowany i rozdany wiernym w postaci Komunii Świętej. Potem post uznaje się za zakończony, można zasiąść do wspólnego, świątecznego posiłku nazywanego agapa, nawiązującego do starogreckiego słowa agape (miłość braterska) i czasów pierwszych chrześcijan.

Etiopski Kościoł OrtodoksyjnyTawahedo, będący teraz pod patriarchatem Mathiasa I, wyodrębnił się w XX wieku z Kościoła koptyjskiego, z którego liturgii i obyczajów w dalszym ciągu korzysta. Wierni pierwszego z nich również stosują się do wspomnianego postu. Etiopczycy podczas Bożego Narodzenia nazywanego Ganna bądź Genna ubierają w tradycyjną, białą szatę (Netela) noszoną jak szal lub toga, obszytą kolorowymi lamówkami. Podczas wigilijnej Mszy Świętej, która kończy się nad ranem, kluczową rolę pełni śpiewający chór. Przybyli do kościoła wierni okrążają go trzy razy, idąc w uroczystej procesji. Każdy z nich trzyma w ręku świeczkę. Centralne miejsce zajmuje duchowny sprawujący liturgię, odprawianą zwykle w języku gyyz, używanym teraz jedynie do tych celów. W dniu Bożego Narodzenia zwyczajowo serwuje się pikantny gulasz doro wat. Danie zawiera mięso, warzywa i jajko. Jedzony jest z płaskim chlebem robionym z mąki teff (injera).Chłopcy i mężczyźni tradycyjnie grają w grę, przypominającą hokeja, w której używa się kija i drewnianej piłki. Nosi ona również nazwę ganna.

Zdjęcie przedstawia etiopski, mosiężny krzyż koptyjski zakończony trzema szpicami, które stanowią odwołanie do Trójcy Świętej – Ojca, Syna i Ducha Świętego. Obiekt wchodzi w skład zbiorów Działu Kultur Ludowych Krajów Pozaeuropejskich.

oprac. Maja Nowakowska (Dział Kultur Ludowych Krajów Pozaeuropejskich)