Uroczystość Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny

UROCZYSTOŚĆ WNIEBOWZIĘCIA NAJŚWIĘTSZEJ MARYI PANNY

Kult Matki Boskiej od wieków w historię narodu polskiego wpisany pozostawił trwałe ślady w postaci miejsc szczególnie uświęconych jak i w postaci rzeźb, obrazów w obiektach sakralnych, a przede wszystkim w pomieszczeniach mieszkalnych. Cześć oddawana Matce Boskiej jest bardzo rozbudowana w formułach obrzędowych, czego niewątpliwym przykładem są praktyki religijne i towarzyszące im czynności magiczne związane z obchodami świąt Matki Boskiej: Gromnicznej, Zagrzewnej, Jagodnej, Zielnej, Siewnej. Postać Matki Boskiej ma w wyobrażeniach ludowych dwa wyraźne aspekty: opiekuńczo-macierzyński oraz opiekuńczo-władczy. Pierwszy z nich wiąże się głównie z kobietami, z porodem, macierzyństwem oraz ze zjawiskiem płodności w ogóle. Drugi uwidacznia się w wierze w nieograniczoną łaskawość i wstawiennictwo Najświętszej Panny. Czynione przez nią cuda odczuwano zarówno w wymiarze doczesnym – uzdrawianie chorych, odwracanie klęsk i nieszczęść, ratowanie przed karą za grzechy, jak i w wymiarze ostatecznym – skracanie czyśćca, wprowadzanie dusz do raju, ratowanie od mąk piekielnych. Przyjęte przez ludność wiejską przymioty Maryi często pokrywają się z podawanymi w naukach Kościoła jako dogmaty. Niemniej jednak bezpośrednią interpretację ludową głoszonych prawd wiary znamionują uproszczenia. 

Wniebowzięcie Maryi – 15 sierpnia, uroczystość świętowana już w V wieku, w Jerozolimie. Dekret cesarza Maurycego (panującego w latach 582-602) rozszerzył ją n cały Kościół Wschodni, a od VII wieku świętowanie przyjął Rzym. Za panowania Karola Wielkiego (VIII/IX w.) uroczystość znana już była w całym Kościele. Obchodzono je jako najważniejsze śród poświęconych Maryi z oktawą i wigilią. Uroczystość Wniebowzięcia Maryi w kulturze tradycyjnej, polskiej nazywana jest Matką Boską Zielną. Nazwa została wzięta przez lud od sceny, którą przedstawiono w obrazie „Odejście Matki Boskiej do nieba”, w czasie którego była obsypywana zielem i kwiatami. Na pamiątkę ostatniego aktu z ziemskiego życia Maryi święci się tego dnia tzw. „ziele”, „pączek”, „rózgę”, bukiet ze wszystkiego co urodziła ziemia w polu, ogrodzie, lesie i na łące. Zawartość „ziela” jest zróżnicowana: w Opoczyńskiem zestaw „bukietu” składał się:

1: żyto, pszenica, owies, jęczmień (po trzy źdźbła); owoce: jabłka, orzechy; warzywa: marchewka, pietruszka, burak, cebula, liść kapusty, makówki; zioła: setek, jabłuszko M. Boskiej, rumianek, mięta, dziurawiec; kwiatki z ogródka, łąki.

2: żyto, pszenica, owies, jęczmień (po trzy źdźbła); owoce: jabłko, gruszka, gałązka śliwki, orzech włoski, orzech laskowy; warzywa: marchewka, burak, cebula, czosnek, liść kapusty, groch, makówki; zioła: rumianek, pokrzywa, dziurawiec, mięta; dowolne kwiaty.

3: żyto, pszenica, jęczmień (ilość źdźbeł nieważna); owoce: jabłko, orzechy, drobne śliwki; warzywa: marchewka, pietruszka, burak, cebula, czosnek, kapusta, groch, fasola, makówki; zioła: osetek, jabłuszko M. Boskiej, koper, lubczyk, rumianek, pokrzywa, łoboda, dziurawiec, mięta, piołun, wzros; kwiaty: według uznania.

W bukiecie z Mazowsza i Podlasia nie może zabraknąć: bożego drzewka, hyzopu, lawendy, dziewanny, rumianu. W Krakowskiem w bukiecie jest dwanaście roślin: Włoski Najświętszej Panienki, Obieżyświat, Trojeść, Żabie skrzeki, Boże drzewko, Rotyć, Lubczyk, Leszczyna z orzechem, żyto, konopie, len, mięta. Ilość poszczególnych gatunków roślin ma spotęgować urodzaj w następnym roku. Poświęcone bukiety umieszcza się za obrazem, w przeszłości zawieszano u sosrębu, w komorze. Tak umiejscowiony bukiet widoczny pozostaje dla wszystkich, zabezpiecza przed złem.

Po co te wiązki i wianki
z mięty wrotyczu, rumianku?
Niesiemy je na znak hołdu
Maryi Pannie przed ołtarz.

„Hyzop, lawenda, jałowiec?
Wszak to potrzebne chorobie?”
Mamy je, chcemy dziewanną
Ucieszyć Maryję Pannę

Niechaj to księża poświęcą
Dzisiaj w ten dzień Wniebowzięcia.
„A tę pszenicę i jęczmień
Czy także mamy poświęcić?”
Proso też i mak, i żyto
Na coraz większą obfitość.

„Na cóż bób i rzodkiew zda się
w niebie, na rajskim popasie?”

Maryi z żyta korona,
A nam - chleb zeń upieczony.
Niechaj je księża święcą
Dzisiaj, w ten dzień Wniebowzięcia”

Kazimiera Iłłakowiczówna, „Msza maryjna na Matkę Boską Zielną”

Poszczególne części bukietu Matki Boskiej Zielnej służą rodzinie w ciągu roku: umieszczone w domu chronią od nieszczęścia; wkłada się zmarłemu z rodziny (pod głowę) żeby Matka Boska Zielna wprowadziła go do nieba, napar z ziół podaje się krowom „po wycieleniu”; kadzidłem z ziół okadza się bydło przed pierwszym wypędzeniem na pastwisko; ziarno wyłuskane z bukietu miesza się z ziarnem przeznaczonym do siewu; pewne zioła używa się w lecznictwie domowym, przy schorzeniach ludzi i zwierząt. Wśród stosowanych są mięta – bóle brzucha, rumianek – goi rany, pokrzywa – dobra na wszystko, dziurawiec – choroby wątroby, woreczka żółciowego. Stare bukiety pali się, nie wolno ich wyrzucać ponieważ były poświęcone.

Znamienne są wypowiedzi starszych, doświadczonych gospodyń: „ coraz częściej młodzi zapominają o mocy ziela, przygotowując bardzo skromne wiązanki – jak w mieście”. Do dziś na Matkę Boską Zielną wszyscy starają się zebrać zboża – zakończyć żniwa. Pewne działania z Matką Boską Zielną utrwaliły się w przekazie słownym, przysłowiach: „Na wniebowzięcie pokończcie żęcie”, „Na Zielny chodzi człowiek jak cielny”. Człowiek mógł odpocząć, był syty, najedzony. Ilustracją tych wrażeń są słowa zawarte w Psalmodii Polskiej Wespazjana Kochanowskiego z 1693 roku.

Panie! Za to dziękować Ci trzeba, żeś gębie mojej dał dostatek chleba.

Jest dzień Matki Boskiej Zielnej dniem wielkiego dziękczynienia, wielkich dziękczynnych pielgrzymek do Częstochowy, Kalwarii Zebrzydowskiej, Kalwarii Racławskiej… To dzień Bożego daru, daru, który buduje wspólnotę jaką stanowi rodzina, wieś, sołectwo, gmina,… parafia. W dzień Matki Boskiej Zielnej wspólnota spotyka się nie tylko w przestrzeni sacrum świątyni, również w przestrzeni sacrum rodzinnego domu przy świątecznym stole zastawionym ziołowymi przysmakami. Świętowanie Matki Boskiej Zielnej przedstawiali pędzlem polscy malarze, a pisarze, poeci piórem na kartach papieru by móc przeżywać prawdę wiary katolickiej nie tylko 15 sierpnia ale każdego dnia w ciągu roku i składać hołd Matce Boga i człowieka.

Kwiaty z pół okolicznych uszczknięte i zioła,

Przenajmilsze ofiary pracowitej wioski

Przyniosły swe zapachy do wnętrza kościoła,

Przyniosły przed oblicze dobre Matki Boskiej.

W górze jako głos starczy, organ przepowiada,

W dole z piersi ludu płynie pieśń kościelna,

U stóp Twych, jasna Pani, wieś swe dary składa,

O pół rządczyni mądra, o królowo zielna.

Przed ołtarzem ksiądz szepcze łacińskie wyrazy,

Woń kwiatów coraz żywiej nad głowy się wznasza:

Ochraniaj nas od klęski, chorób i zarazy,

Królowo ziół przedziwna, pół rządczyni nasza!

Rozśpiewały się usty, organ wciąż przewodzi,

Ten w piersi się uderza, ten znak krzyża czyni:

Obraniaj nas od wojny, ognia i powodzi.

O ziół królowo można, naszych pól rządczyni.

Wacław Rolicz-Lieder, „W Matkę Boską Zielną”

tekst Aldona Plucińska

etnograf