Źródła archeologiczne w rejonie Parku Kulturowego Wietrzychowice cz. II

Muzeum Archeologiczne i Etnograficzne w Łodzi wiosną 2015 r. rozpoczęło realizację projektu "Źródła archeologiczne w rejonie Parku Kulturowego Wietrzychowice, cz. II", który zyskał akceptację i dofinansowanie Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego w ramach programu "Dziedzictwo kulturowe", priorytet 5 "Ochrona zabytków archeologicznych", edycja 2015 (umowa nr 5345/15).

Fot. 1. Grobowiec nr 1 w Wietrzychowicach, gm. Izbica Kujawska
(fot. W. Pohorecki, archiwum MAiE w Łodzi).

Badania archeologiczne w rejonie Wietrzychowic rozpoczął profesor Konrad Jażdżewski w 1934 r. W czasie trzech sezonów odkrył i rozpoznał wykopaliskowo zgrupowania grobowców kujawskich zbudowanych ok. 5,5 tys. lat temu w Leśniczówce, Obałkach i Wietrzychowicach położonych w dzisiejszym województwie kujawsko-pomorskim. Rozwój badań przerwał wybuch II wojny światowej. Dalsze prace podjęte zostały dopiero na przełomie lat 40 i 50-tych XX wieku. W wyniku badań Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi prowadzonych pod kierunkiem profesora Konrada Jażdżewskiego do połowy lat 70-tych rozpoznano główne zgrupowanie grobowców w Wietrzychowicach i w Sarnowie oraz jeden obiekt w Gaju. Dzięki staraniom profesora Konrada Jażdżewskiego megality otoczono opieką w ramach rezerwatów archeologiczno-przyrodniczych, które w XXI w. zostały przekształcone w Park Kulturowy Wietrzychowice i Park Kulturowy Sarnowo. Badania archeologiczne w rejonie Parku Kulturowego Wietrzychowice zostały wznowione przez Muzeum Archeologiczne i Etnograficzne w Łodzi i Fundację Badań Archeologicznych Imienia Profesora Konrada Jażdżewskiego w 2009 r. Tym razem głównym celem prac jest poznanie budowniczych grobowców kujawskich, którzy w archeologii zostali nazwani kulturą pucharów lejkowatych.

Fot. 2. Grobowiec nr 3 zdjęcia z czasów prowadzenia prac wykopaliskowych w 1935 r. (archiwum MAiE w Łodzi)

W ramach pierwszej części projektu "Źródła archeologiczne w rejonie Parku Kulturowego Wietrzychowice" zrealizowanego w latach 2012-2013 wykonano szereg badań metodami "nieinwazyjnymi" których celem było uporządkowanie danych archiwalnych i kompleksowe rozpoznanie rejonu Wietrzychowic.

Fot. 3. Archeologiczne badania powierzchniowe w rejonie Wietrzychowic.

Na szczególną uwagę zasługują weryfikacyjne badania powierzchniowe obszaru, o łącznej powierzchni ok. 70 km² (dwa obszary AZP o nr 52-46 i 53-46), w centrum którego zlokalizowane jest zgrupowanie grobowców kujawskich w Wietrzychowicach. W sumie zinwentaryzowano 534 stanowiska archeologiczne (w tym: 401 nowoodkrytych) dokumentujące ponad 1 tys. zdarzeń osadniczych z okresów pradziejowych i średniowiecza. Wśród nich jako odkrycia o szczególnie dużej wartości poznawczej należy potraktować:

1. Zlokalizowanie na 26 stanowiskach materiałów krzemiennych ze środkowej epoki kamienia (IX-V tys. tys. p.n.e.), nadal sporadycznie odkrywanych na Kujawach.
2. Zinwentaryzowanie 21 osad najstarszych rolników nazywanych kulturą ceramiki wstęgowej rytej, które tworzą nieznane do tej pory zgrupowanie osadnicze na Kujawach
3. Odkrycie ponad 150 stanowisk zaliczonych do kultury pucharów lejkowatych z jej wszystkich faz rozwojowych, które tworzą rozbudowaną sieć osadniczą budowniczych grobowców kujawskich.
4. Powtórna, szczegółowa lokalizacja w terenie archiwalnych zgrupowań grobowców kujawskich, położonych w miejscowościach Obałki, Leśniczówka, Żurawica i Lu bomin.

Fot. 4. Topór kamienny kultury pucharów lejkowatych odkryty w rejonie Wietrzychowic, w 2014 r.
(fot. W. Pohorecki, archiwum MAiE w Łodzi).

Interesujące wyniki przyniosły także badania geochemiczne wykonane metodą polowego oznaczania względnej zawartości fosforu w gruncie i opracowaną przez dr W. Tołoczkę i dr P. Kittela. Na podstawie 1501 prób pobranych z obszaru 30 ha lasu w Wietrzychowicach możliwe było wyznaczenie rejonów o "chemicznych śladach" świadczących o intensywnej działalności człowieka. Obszary te są zgodne z danymi pochodzącymi z badań powierzchniowych i wykopaliskowych i pozwalają na stosunkowo precyzyjne wyznaczenie w sąsiedztwie grobowców stref zajętych przez dawne osadnictwa. Również badania geofizyczne dostarczyły szereg ważnych informacji, w tym przede wszystkim dotyczących lokalizacji archiwalnych grobowców kujawskich w Gaju i Osieczu Małym oraz wskazujących na prawdopodobne istnienie dodatkowych, wcześniej nieznanych megalitów w rejonie Wietrzychowic.

Fot. 5. Pobieranie prób do badań geochemicznych w otoczeniu grobowca nr 2 w Wietrzychowicach.

Istotnym elementem realizacji omawianego projektu było przygotowanie wystawy "80 lat badań archeologicznych w rejonie Parku Kulturowego Wietrzychowice", której otwarcie odbyło się 6 września 2014 r. w siedzibie Miejsko-Gminnego Ośrodka Kultury w Izbicy Kujawskiej. W czasie 3 miesięcy ekspozycję zwiedziło ok. 3 tysięcy osób, głównie mieszkańców województwa kujawsko-pomorskiego.

Fot. 6. Wystawa "80 lat badań archeologicznych w rejonie Parku Kulturowego Wietrzychowice"
(fot. W. Pohorecki, archiwum MAiE w Łodzi)

Część druga projektu "Źródła archeologiczne w rejonie Parku Kulturowego Wietrzychowice" zaplanowano jako kontynuację i uzupełnienie prac już wykonanych. W czasie dwóch lat zostaną przeprowadzone m. in. weryfikacyjne badania powierzchniowe kolejnego obszaru o powierzchni ok. 35 km² (obszar AZP o nr 53-45), których celem jest rozpoznanie osadnictwa pradziejowego w sąsiedztwie grobowców kujawskich położonych w Gaju. Kontynuowane będą również poszukiwania metodami nieinwazyjnymi nieznanych obiektów archeologicznych w otoczeniu Parku Kulturowego Wietrzychowice i w próby powtórnej lokalizacji megalitów znanych z przekazów archiwalnych. Tym razem w "archeologii lotniczej", będzie zastosowany tzw. DRON, dzięki któremu będą możliwe zdjęci o większej niż dotychczas dokładności. Połączenie różnych metod zaplonowano dla rozpoznania osad najstarszych rolników zamieszkujących Kujawy 7 tys. lat temu (kultury ceramiki wstęgowej rytej). W tym przypadku zostaną wykonane badania geochemiczne, geofizyczne, zdjęcia lotnicze oraz szczegółowa inwentaryzacja zabytków archeologicznych na powierzchni stanowisk archeologicznych. Ponadto przewidziano wykonanie analiz geologicznych i geomorfologicznych, a także analizy określającej środowiskowe uwarunkowania lokalizacji osadnictwa ze środkowej i młodszej epoki kamienia w szeroko rozumianym otoczeniu Parku Kulturowego Wietrzychowice.

Fot. 7. Badania geofizyczne w Osieczu Wielkim, marzec 2015 r.

Projekt "Źródła archeologiczne w rejonie Parku Kulturowego Wietrzychowice" jest realizowany m. in. przez dra Piotra Papiernika (kierownik projektu - Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi), dra Piotra Kittela i prof. dr hab. Małgorzatę Roman (Uniwersytet Łódzki, Wydział Nauk Geograficznych, Katedra Geomorfologii i Paleogeografii), dr Wojciecha Tołoczko (Uniwersytet Łódzki, Wydział Nauk Geograficznych, Katedra Geografii Fizyczne), mgra Rafała Brzejszczaka (Fundacja Badań Archeologicznych Imienia Profesora Konrada Jażdżewskiego), mgr Joannę Wichę oraz grupę geofizyków pod kierunkiem mgra Piotra Wronieckiego.

Projekt dofinansowany ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego.